Pisanje o praskozorju historije predstavlja jedan od najzahtjevnijih zadataka pred kojima se historičari mogu naći. Fragmentiranost, proturječnost, te ostali nedostaci izvorne građe zahtijevaju jednu naučnu i metodološku zrelost do koje ne postoji prečica. Upravo takvu zrelost nastalu iz godina intenzivnog naučnog rada pokazuje prof.dr. Salmedin Mesihović u djelu „Iliri- Postanci.“ Ovo djelo nije nastalo ex nihilo, nego je izdanak sarajevske ilirološke škole koja sa manjom ili većom produkcijom radova i historičara postoji već 70 godina. Tome u prilog govori i činjenica da su radovi Alojza Benca iz 1964. godine – „Protoiliri i Prailiri. Simpozijum o teritorijalnom i hronološkom razgraničenju Ilira u praistorijsko doba“ te iz 1977 – „Prediliri, Protoiliri, Prailiri, neki novi aspekti“, u punom smsilu naučni prethodnici za Mesihovićeve „Početke“. Potvrdilo se to da se sa ramena divova vidi dalje, te zaista oslanjajući se i osvrčući se na Benčeva dostignuća, autor proširuje vidike, unapređuje metodologiju i u ovo djelo ugrađuje napredak koji je historiografija po ovome pitanju postigla u prethodnih 40 godina.
Kako je to primjetila autorica predgovora, docentica Amra Šačić Beća „Može se reći da je ovo prvi rad u kome ovaj bosankohercegovački naučnik otvoreno kritikuje, poststrukturalizam i postprocesualizam, nazivajući te pravce dekonstruktivnim i relativizirajućim metodologijama“, Mesihović se suprostavlja „deideologizaciji“ nauke koja se zasniva samo na retoričkim trikovima, a ne na naučnoj analizi i kritici. Autor upozorava da svi ti pozivi na deideologizaciju su duboko ideološki motivisani modernim kretanjima u svijetu. Prema tome ova knjiga otvara i prostor za jednu metodološku raspravu o prijašnjoj i sadašnjoj ilirologiji.
Monografija Salmedina Mesihovića je svjetlo dana ugledala 2021. godine, a njen izdavač je Udruženje za proučavanje i promoviranje ilirskog naslijeđa i drevnih i klasičnih civilizacija „BATHINVS“, dok je suizdavač O.D. „Font.“ Glavni i odgovorni urednik je dr.sc. Dženan Brigić. Recenzenti knjige su prof.dr. Gligor Samardžić, te doc.dr. Mersiha Imamović. Djelo „Iliri. Postanci“ sastoji se od osam poglavlja. U prvom poglavlju „Etnički kompleks i kontinuum“ autor je istakao da postoji nekoliko definicija pojmova pleme, narod, nacija, etnikum te ponudio osnovne kriterije za određivanje šta je etnički kompleks što je i jako bitna struktura za djelo ovoga tipa. U drugom poglavlju „Prediliri, Protoiliri i Prailiri“ autor raspravlja o ovim pojmovima. Posebno se osvrće na radove Alojza Benca, čije štivo predstavlja polazni i nezaobilazan materijal o izučavanju porijekla Ilira. Autor apsolutno odbacuje ideju o tome da je pojam ilirstva čisti konstrukt helenske i rimske historiografije, te ukazuje da njegova opetovana pojavnost u izvorima različite provincijencije nije produkt nekih konstrukcija nego odraz stanja u vremenu i prostoru. U poglavlju “Kadmo, Harmonija i Apijanov founder effect” Mesihović u mitološkim predstavama traže ona dragocjena zrnca historijske istine i proširuje sliku o značaju mitologije za shvatanje ilirskih početaka.
Naziv sljedećeg poglavlja je “Kulturološka staza ilirskih origines.” Autor naglašava da su ilirski narodi važni za razumijevanje povijesti ovih prostora, jer upravo sa njima započinje historijsko doba. Iliri zapravo predstavljaju najstarije poznate stanovnike Zapadnog Balkana. Autor navodi niz kultura koje su se razvile na području Evrope, te kako su one oblikovale sloj po sloj oblikovale skupine koje će na historijskoj sceni se pojaviti kao Iliri. U poglavlju “Iliri, Panoni, Iliro-Panoni” autor raspravlja o ilirsko-panonskom odnosu. Ovo poglavlje obiluje izvornom građom koja po oovme pitanju unosi veliku konfuziju. U poglavlju “Ilirsko sunce” autor nudi jednu alternativu “Ilirskoj zmiji” kao zajedničkom ilirskom sadržiocu. Konačno poglavlje “Y DNA” otvara jednu novu stranicu u bosanskohercegovačkoj historiografiji uvodeći u nauku dostignuća savremenih genetičkih istraživanja.
Na osnovu svega navedenog, može se istaći da ova knjiga predstavlja pravo osvježenje kada je riječ o proučavanju ilirske povijesti. Pokazuje da sarajevska ilirska škola je i dalje može ponuditi značajne radove o ilirskoj povijesti te da pred njom postoji budućnost koja je može učiniti svjetskim centrom iliroloških studija.
Autori: Dženana Kahriman, MA
Fadil Hadžiabdić, MA
